Starokatolickie rozumienie sukcesji apostolskiej

Według teologii starokatolickiej niezbędnym warunkiem zachowania katolickiego charakteru i samodzielnego rozwoju przez starokatolicyzm jest posiadanie ważnej i prawowiernej sukcesji apostolskiej (łac. succesio apostolica – następstwo apostolskie, dziedzictwo apostolskie).

    Kościoły starokatolickie Unii Utrechckiej, utworzonej 24 września 1889 roku, stanowiącej obecnie wspólnotę Kościołów i kierujących nimi biskupów, swoje stanowiskow kwestii władzy kościelnej określiły w tekście o Konieczności sukcesji apostolskiej, podpisanym w Moskwie 20 września 1981 roku przez Mieszaną Komisję Prawosławno-Starokatolicką, oraz w Statucie Biskupów starokatolickich zjednoczonych w Unii Utrechckiej, przyjętym we Wrocławiu 25 maja 2000 roku na posiedzeniu Międzynarodowej Konferencji Biskupów Starokatolickich.
    Starokatolicy w ogólnym sensie teologicznym rozumieją sukcesję apostolską jako „dalsze przekazywanie łaski urzędu duchownego przez prawomocne nałożenie rąk, jak i apostolskość w szerokim tego słowa znaczeniu: trwanie i przechowywanie niezafałszowanej nauki wiary, przekazanej przez Apostołów, jak również nieprzerwane następstwo biskupów, począwszy od Apostołów” (Tekst o Konieczności sukcesji apostolskiej Mieszanej Komisji Prawosławno Starokatolickiej, w: Urs Küry, Kościół starokatolicki. Historia, nauka, dążenia, Warszawa 1996, s. 577) lub „całokształt kościelnych praktyk – dokonujących się w słowie i sakramencie, nauczaniu i urzędzie” (Statut Biskupów starokatolickich zjednoczonych w Unii Utrechckiej, Beiheft zu IKZ 91, 2001, s. 78). W znaczeniu ścisłym teologowie starokatoliccy uważają ją za ciągłość w przekazywaniu władzy w Kościele, otrzymanej od Jezusa Chrystusa. W związku z tym dla starokatolików do istoty sukcesji apostolskiej należy „przekazywanie urzędu kościelnego przez modlitwę i nałożenie rąk” (Tamże, s. 78). Konieczność zapewnienia tej sukcesji wynika przede wszystkim z potrzeby trwałej łączności z Kościołem Powszechnym i dokonywania święceń kapłańskich.
    Z punktu widzenia teologii starokatolickiej sukcesja apostolska w Kościele pochodzi od samego Chrystusa, który osobiście powołał kolegium apostołów (Dwunastu).
Ich następcami i kontynuatorami w pełnieniu zadań apostolskich są biskupi (od gr. episkopos – czuwający, nadzorca), zarządzający poszczególnymi biskupstwami oraz sprawujący władzę zwierzchnią nad powierzonymi im kapłanami i wiernymi. Należy przy tym dodać, że urząd biskupa ukształtował się w końcu I wieku jako braterski urząd jedności (Por. Wiktor Wysoczański, Historyczne, teologiczne i prawnokościelne podłoże powstania starokatolicyzmu, „Rocznik Teologiczny ChAT” 1992, z. 1, s. 10). Dzięki sukcesji apostolskiej biskupi, podobnie jak wcześniej apostołowie, uzyskują władzę pasterską w Kościele. Na władzę pasterską biskupów składają się:
-władza głoszenia Ewangelii;
-władza udzielania sakramentów (władza świeceń);
-władza rządzenia Kościołem (władza jurysdykcyjna).

    Zgodnie z teologią starokatolicką biskupi razem z prezbiterami (od gr. presbyteros – starszy), czyli kapłanami, oraz diakonami (od gr. diakonos – sługa) stanowią hierarchię kościelną (od gr. słów hieros – święty i arche - władza), czyli świętą władzę w Kościele, i tym samym odrębny stan duchowny. Zdaniem bpa Ursa Küry’ego (1901-1976), czołowego teologa starokatolickiego, zwierzchnika Kościoła Chrześcijańskokatolickiego w Szwajcarii (1955-1972), trzy stopnie apostolskiego urzędu, czyli trzy stopnie sakramentu święceń (episkopat, prezbiterat i diakonat) przez sakramentalne nałożenie rąk „[…] pozostają w sukcesji apostolskiej […] i tworzą zwartą, oddzieloną od wszystkich pozostałych posługiwań jedność” (Urs Küry, Kościół starokatolicki. Historia, nauka, dążenia, Warszawa 1996, s. 341). W poszczególnych Kościołach należących do Unii Utrechckiej biskup - jako duchowny stojący na czele hierarchii kościelnej - jest najpierw wybierany przez synod krajowy, złożony z duchownych i świeckich, następnie zatwierdzany przez Międzynarodową Konferencję Biskupów Starokatolickich, i w końcu konsekrowany przez biskupów do tego upoważnionych. Dla starokatolików w przestrzeganiu sukcesji apostolskiej niezwykle istotne jest respektowanie kolegialności i równości biskupów, na wzór kolegium apostołów. Oznacza to, że żaden biskup, prawnie wybrany i konsekrowany, nie jest i nie może być ważniejszy od drugiego duchownego w urzędzie biskupim. Unia Utrechcka nie uznaje uniwersalnej jurysdykcji biskupa Rzymu, obowiązującej w Kościele rzymskokatolickim jako dogmat wiary od Soboru Watykańskiego I (1870). Zgodnie z porządkiem starego niepodzielonego Kościoła pierwszego tysiąclecia respektuje jednak pierwszeństwo honorowe arcybiskupa Utrechtu jako przewodniczącego Międzynarodowej Konferencji Biskupów Starokatolickich oraz prymat historyczny papieża w sensie primus inter pares (pierwszy wśród równych).
    Kościoły starokatolickie Unii Utrechckiej stoją na stanowisku, że przestrzeganie zasad dogmatycznych i ustrojowych starego niepodzielonego Kościoła katolickiego zapewnia kontynuację sukcesji apostolskiej i kapłaństwa. W związku z tym trzymają się one wiernie nauki o sukcesji ustanowionej przez Jezusa Chrystusa, opisanej w Nowym Testamencie, a następnie komentowanej i rozwijanej przez Tradycję, w tym przez pisarzy wczesnochrześcijańskich i ojców Kościoła.
    Zdaniem teologów starokatolickich Jezus powołał i ustanowił apostołów, powierzając im specjalną misję i władzę w zakresie głoszenia Radosnej Nowiny o królestwie Bożym i zbawieniu, sprawowania sakramentów i kierowania wspólnotą wiernych. Do tego wniosku upoważniają nowotestamentowe teksty czterech Ewangelii kanonicznych (Mt 28, 19; Mk 16, 15; Łk 10, 16; Mt 18, 18; Łk 22, 19; J. 20, 23).
    Jezus zlecił wybranym apostołom zadanie głoszenia Ewangelii i udzielania chrztu: „Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody, udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego” (Mt 28, 19); „Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu !” (Mk 16, 15). Chrystus obdarzył ich również specjalnym autorytetem w sprawach nauczania i moralności: „ Kto was słucha, Mnie słucha, a kto wami gardzi; Mną gardzi; lecz kto Mną gardzi, gardzi Tym, który Mnie posłał” (Łk 10, 16). Nasz Pan skierował też do apostołów słowa, które świadczą o udzieleniu im uprawnień w zakresie kierowania wspólnotą wiernych, czuwania nad czystością wiary i moralności, oraz głoszenia Ewangelii Chrystusowej: „Wszystko, co zwiążecie na ziemi, będzie związane w niebie, a co rozwiążecie na ziemi, będzie rozwiązane w niebie” (Mt 18, 18). Poza tym Jezus podczas Ostatniej Wieczerzy w Wieczerniku przyznał im prawo do sprawowania Eucharystii: „Następnie wziął chleb, odmówiwszy dziękczynienie połamał go i podał mówiąc: «To jest Ciało moje, które za was będzie wydane: to czyńcie na moją pamiątkę»” (Łk 22, 19). Nadto Chrystus upoważnił apostołów do odpuszczania grzechów mocą Ducha Świętego: „Którym odpuścicie grzechy są im odpuszczone, a którym zatrzymacie, są im zatrzymane” (J 20, 23).
    Zasadę sukcesji apostolskiej, wprowadzonej przez Jezusa, potwierdził Szaweł, zwany Pawłem, znany też jako Apostoł Narodów lub Apostoł Pogan. W jego rozumieniu sukcesja apostolska to „filar i utwierdzenie prawdy” w Kościele (1 Tm 3, 15). Święty Paweł, zwracając się do swojego współpracownika, biskupa Tytusa, zlecił mu następującą misję: „W tym celu zostawiłem cię na Krecie, byś zaległe sprawy należycie załatwił i ustanowił w każdym mieście prezbiterów (Tt 1, 5).
    O roli i potrzebie zachowania legalnej i nieprzerwanej sukcesji apostolskiej w okresie patrystycznym (I-VIII wiek po Chr.) pisali m.in. św. Klemens Rzymski (+ 101), ojciec postapostolski, biskup Rzymu (90/92 – 101); św. Ignacy Antiocheński (+ ok. 110), ojciec postapostolski, pierwszy świadek trójstopniowej organizacji hierarchii kościelnej; Tertulian (+ 220), filozof i teolog, apologeta, pierwszy wybitny pisarz chrześcijański piszący po łacinie; św. Ireneusz z Lyonu (+ ok. 202), biskup Lyonu; Euzebiusz (+ ok. 340), biskup Cezarei Palestyńskiej, ojciec historiografii kościelnej.
    Św. Klemens Rzymski wskazywał, że sukcesja apostolska została wprowadzona na podstawie postanowienia Bożego. W jego rozumieniu apostołowie na mocy upoważnienia Jezusa ustanowili biskupów (episkopoi) i diakonów (diakonoi) jako następców apostolskich i zarazem zwierzchników i starszych, którzy „następnie polecili, by po ich śmierci ich służbę przejęli inni doświadczeni mężowie” (Pierwszy List do Koryntian 44).
    Św. Ignacy Antiocheński pisał o trójstopniowym urzędzie kościelnym z biskupem na czele: „Wszyscy idźcie za biskupem, jak Chrystus za Ojcem, i za waszymi prezbiterami jak za Apostołami. A diakonów poważajcie jak przykazania Boże. Niechaj nikt w sprawach dotyczących Kościoła nie robi niczego bez biskupa. Uważajcie za ważną tylko taką Eucharystię, która jest sprawowana pod przewodnictwem biskupa lub tego, komu on zleci […] Nie wolno bez biskupa ani chrzcić, ani sprawować agapy […]” (List do Kościoła w Smyrnie, 8,1-2).
    Tertulian apelował do ówczesnych heterodoksyjnych wyznań, działających poza Kościołem, aby przedstawili i udowodnili pochodzenie i kolejność swoich biskupów „tak się ciągnących od początku przez sukcesje, by ów pierwszy biskup miał za poprzednika któregoś z Apostołów, lub mężów apostolskich, zawsze z Apostołami trzymających” (Preskrypcja przeciw heretykom 32).
    Św. Ireneusz potwierdził istnienie sukcesji apostolskiej następująco: „Każdy, kto prawdę chce zobaczyć, może we wszystkich Kościołach stwierdzić Tradycję Apostolską, rozgłaszaną po całym świecie. Możemy wymienić tych, którzy przez Apostołów zostali ustanowieni biskupami, jak również ich następców – aż do nas” (Przeciw herezjom 3, 3, 1 n.).
    Euzebiusz z Cezarei podkreślił, że „w każdym mieście, w którym zachowano nieprzerwane następstwo biskupa, życie kościelne odpowiada nauce prawa, proroków i Pana” (Historia kościelna. O męczennikach palestyńskich 4, 22).
    Z perspektywy teologii starokatolickiej sukcesja apostolska – jako fundament apostolskości Kościoła, kardynalna doktryna wiary katolickiej i podstawowa norma prawa kanonicznego - powinna być zawsze rozpatrywana i rozumiana w ścisłym powiązaniu z Kościołem powszechnym i poszczególnymi Kościołami lokalnymi. Jest ona ściśle związana z ciągłością władzy kościelnej, wiernym przestrzeganiem nauki apostolskiej i sakramentalną naturą Kościoła. Na jej mocy biskupi jako następcy apostołów zobowiązują się do realizacji praw i obowiązków odnoszących się do posługi wobec ludu Bożego.

dr Borys Przedpełski
wykładowca ChAT, Kościół Polskokatolicki