Mariawici, upowszechniający od 1893 r. cześć Przenajświętszego Sakramentu i kult Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Kościele Rzymskokatolickim, zmuszeni zostali do wyjścia z niego, na skutek Encykliki wydanej 5 kwietnia 1906 r. przez papieża Piusa X . Pozbawieni zostali też Domów Modlitwy, gdyż rząd carski nakazał mariawitom opuścić kościoły nawet w tych parafiach, gdzie stanowili większość. Zaistniała więc konieczność budowy własnych świątyń, aby nowo powstałe wyznanie - Kościół Mariawicki mógł się rozwijać i normalnie funkcjonować.

Pierwszy kościół pobudowano w Łodzi przy ul. Franciszkańskiej 27, jeszcze przed uzyskaniem (28 XI 1906 r.) legalizacji prawnej przez wyznanie mariawickie. Budowę rozpoczęto 8 września 1906 r. na podstawie zezwolenia na postawienie magazynu na zboże. Budynek powstał w rekordowo szybkim tempie, bo w ciągu niespełna dwóch miesięcy - 1 listopada tegoż roku odbyło się jego poświęcenie. Jednonawowy obiekt przybrał niebawem sakralny charakter. 7 listopada 1907 r. poświęcono nowy ołtarz, w 1910 r. dobudowano wieżę, a po II wojnie światowej przebudowano wnętrze na kościół trójnawowy.

W latach 1907- 1910 mariawici wybudowali ponad 40 kościołów i wiele kaplic. Są to przeważnie budowle z cegły, a niektóre drewniane. Wszystkie posiadają elementy podkreślające i wyrażające wiarę wyznawców Kościoła Starokatolickiego Mariawitów. Na zewnętrznych ścianach szczytowych znajdują się zwykle medaliony z Monstrancją i wyobrażeniem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Te symbole w sposób czytelny mówią o głębokiej wierze i czci dla Pana Jezusa ukrytego w Przenajświętszym Sakramencie oraz Matki Najświętszej zarówno tych co wznosili świątynie, jak i tych co się w nich modlą.

Generalnie większe kościoły budowano w stylu neogotyckim. Wysokie, w niebo strzelające wieże zwieńczone krzyżem mają nam przypominać o duchowym obowiązku, o którym apostoł Paweł pisze w Liście do Kolosan (3,1-2): "Szukajcie tego co w górze, gdzie przebywa Chrystus zasiadając po prawicy Boga. Dążcie do tego co w górze, nie do tego, co na ziemi." Klasycznym przykładem jest nasz kościół w Łowiczu wybudowany w latach 1907-1909, w którym 4 października 1910 r. odbyła się konsekracja na biskupów dwóch mariawickich księży profesorów: Romana M. Jakuba Próchniewskiego i Leona M. Andrzeja Gołębiowskiego.

Na szczególną uwagę zasługuje katedra mariawicka w Płocku wybudowana w latach 1911-1914, której poświęcenie odbyło się 15 sierpnia już po rozpoczętych na terenie Polski działaniach zbrojnych podczas I wojny światowej.

Ta wspaniała Świątynia, w 1918 r. nazwana została Świątynią Miłosierdzia i Miłości. Jest ogólnomariawickim sanktuarium, do którego przybywają od dawna pielgrzymki mariawitów z całej Polski. Zbudowana z inicjatywy i pod patronatem Założycielki Mariawityzmu, świętej Marii Franciszki Kozłowskiej, urzeka wewnętrznym wystrojem, charakterystycznym dla kościołów mariawickich.

Z reguły w kościołach mariawickich jest jeden ołtarz usytuowany w prezbiterium, na nim znajduje się tabernakulum, w którym przechowuje się Przenajświętszy Sakrament. Podczas Mszy Świętej i innych nabożeństw oraz w określone dni w poszczególnych parafiach, a w Świątyni w Płocku codziennie, Hostia Święta wystawiana jest w monstrancji do adoracji. Pielęgnując wiarę w żywą obecność na ołtarzu Pana Jezusa pod postaciami Chleba i Wina, kapłan wraz z wiernymi modli się obrócony twarzą do Chrystusa w Eucharystii.

W większości kościołów mariawickich jest nad ołtarzem konfesja wsparta na czterech filarach, swego rodzaju tron królewski, zewnętrzny wyraz wiary i miłości wiernych dla Chrystusa Pana w Przenajświętszym Sakramencie. W świątyniach zbudowanych na początku XX wieku na konfesji umieszczona jest tiara papieska z trzema koronami i dwa skrzyżowane klucze. Symbole te podkreślają, że mariawici wierzą iż władzę arcykapłańską, nauczycielską i królewską, ma Chrystus, który jest "Głową Kościoła" (Ef 5,23) a nie -" człowiek, który jak cień przemija"(Dz.M.). Klucze są symbolem miłosierdzia.

W kościołach mariawickich nie umieszcza się dużo obrazów. Jedynie obraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy znajduje się w każdej świątyni. W niektórych kościołach są też obrazy lub płaskorzeźby przedstawiające stacje Drogi Krzyżowej.

Takie założenia podyktowane są troską o to, aby uwaga wiernych nie ulegała rozproszeniu, aby ich myśli i uczucia kierowane były do ołtarza, do obecnego w sakramentalnej postaci Jezusa Chrystusa.

W ciągu prawie stuletniej historii przeżywaliśmy dwie okrutne wojny światowe, podczas których kilka naszych kościołów uległo zniszczeniu. Po wojnach niektóre zostały odbudowane, w wielu innych przeprowadzono generalne remonty. Z Bożą pomocą udało nam się wybudować kilka nowych kościołów, m.in. w Błoniu, Warszawie, Wierzbicy... Troska duchowieństwa i wiernych Kościoła Starokatolickiego Mariawitów o utrzymanie obiektów sakralnych w dobrym stanie świadczy o ich wierze, miłości i przywiązaniu do Dzieła Wielkiego Miłosierdzia, wskazującego światu ratunek we czci Przenajświętszego Sakramentu i wzywaniu pomocy Najświętszej Maryi Panny.

Bp M. Włodzimierz Jaworski (Mariawita 7-9/2004)